Rozwijanie poczucia własnej wartości u dziecka

Rozwijanie poczucia własnej wartości u dziecka

Materiał przygotowany przez
Fundację ABCXXI – Cała Polska czyta dzieciom,
na podstawie książek:
Nathaniel Branden, „Sześć filarów poczucia własnej
wartości”;
P. Fannig, M. McKay, „Poczucie własnej wartości”;
R. Schiraldi, „Jak zwiększyć poczucie własnej wartości?”.

Poczucie własnej wartości jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka.
Bez niego nie jesteśmy w stanie rozwijać się, zdobywać wiedzę
i umiejętności, budować relacji z ludźmi, osiągnąć szeroko rozumianego
sukcesu. Jeśli nawet zdecydujemy podjąć jakieś wyzwanie, to brakiem
wiary we własne możliwości storpedujemy jego powodzenie.


Niska samoocena może ujawniać się w: niemożności cieszenia się
z sukcesów, bojkotowaniu cudzych osiągnięć, niskiej odporności na choroby,
złych nawykach żywieniowych i życiowych, chronicznym lęku lub
depresji, w złym wyborze partnera, frustracji w małżeństwie, trwaniu
w pracy nie przynoszącej satysfakcji, agresji, niepodejmowaniu wyzwań,
obawie przed zmianami. CZY CHCIELIBYŚMY, ABY TAKIE WŁAŚNIE
BYŁY NASZE DZIECI?!

Przekonania na temat świata i na temat siebie samego powstają
w dzieciństwie.
To rodzice powinni zaszczepić w dziecku poczucie własnej wartości
i pomóc dziecku je rozwijać.

POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI TO PRZEKONANIE, ŻE DORASTAMY DO
ŻYCIA I JEGO WYMAGAŃ. OPIERA SIĘ NA WIERZE WE WŁASNE
MOŻLIWOŚCI I SZACUNKU DO SIEBIE. JEST:
1) POCZUCIEM PEWNOŚCI, ŻE POTRAFIMY STAWIĆ CZOŁA
PODSTAWOWYM WYZWANIOM,
2) PRZEKONANIEM, ŻE MAMY PRAWO DO SZCZĘŚCIA I POWODZENIA, ŻE
JESTEŚMY WARTOŚCIOWI, ŻE ZASŁUGUJEMY NA ZASPOKOJENIE
SWOICH POTRZEB I PRAGNIEŃ.

Dla budowania poczucia własnej wartości kluczowe są pierwsze etapy
rozwoju emocjonalnego dziecka (etapy rozwoju emocjonalnego zostały
szczegółowo omówione w rozdziale „Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka”,
tu prezentujemy skrótowe przypomnienie):

I etap – budowa więzi (0–18 m-cy)
Jeśli rodzice nie zapewnią dziecku poczucia bezpieczeństwa, opieki
i miłości, będzie dorastało w przekonaniu, że nie zasługuje na miłość i jest
mało ważne. Efekt – brak poczucia własnej wartości.

II etap – odkrywanie świata (18 m-cy–3 lata)
Jeśli rodzice nie pomogą dziecku odpowiednio przejść ten etap, będzie
bojaźliwe i przekonane, że świat jest wrogi i najlepiej zdystansować się do
niego, niż odpowiadać na jego wyzwania. Efekt – przekonanie dziecka, że
nie sprosta wymogom świata i brak poczucia własnej wartości.

III etap – budowanie tożsamości (3–4 lata)
Tu następuje budowanie ugruntowanego, stałego wewnętrznego obrazu
siebie. Jeśli ciągle krytykujemy dziecko staje się ono bezradne, manipulujące,
poddaje się, tkwi w przekonaniu, że nigdy niczego nie zrobi dobrze.
Efekt: samoocena dziecka będzie niska, a ono samo zrezygnuje
z podejmowania nowych działań.

IV etap – budowanie kompetencji (4–7 lat)
Dziecko chce osiągnąć kompetencję w świecie ludzi i rzeczy, eksperymentuje
i sprawdza efekty swych działań, testuje swą siłę, jej zasięg
i ograniczenia. Jeśli ten sprawdzian da pozytywny rezultat, wpłynie
to pozytywnie na samoocenę dziecka. Jeśli rodzice selektywnie nagradzają
lub karzą dziecko za jego „kompetencję” w różnych rodzajach
aktywności, to dziecko wciąż boi się, że cokolwiek zrobi, nie będzie to
dostatecznie dobre. Nie jest w stanie cieszyć się swoimi osiągnięciami,
bo nigdy nie wie, czy inni je docenią.

Samoocena może być:
· raz wysoka, raz niska: zależna od oceny innych ludzi i okoliczności,
· adekwatna – nieadekwatna: zależy od tego, czy dziecko potrafi realistycznie
ocenić swoje możliwości,
· stabilna – niestabilna: zależy od tego, czy dziecko ma czy nie ma,
ugruntowaną (pozytywną lub negatywną) opinię na swój temat.

IDEALNA SAMOOCENA POWINNA BYĆ: WYSOKA, ADEKWATNA I STABILNA.

Wysokie poczucie własnej wartości przejawia się w:
1) łatwości i uczciwości mówienia o osiągnięciach, ale też niepowodzeniach,
2) łatwości wyrażania i przyjmowania komplementów, ciepłych uczuć
i wdzięczności,
3) otwartości na krytykę i swobodzie przyznawania się do błędów,
4) łatwości i spontaniczności wypowiedzi oraz ruchów,
5) harmonii między tym, co mówimy, robimy, jak wyglądamy, jak
brzmi nasz głos, jak się poruszamy,
6) postawie ciekawości i otwartości wobec nowych idei, doświadczeń
i możliwości,
7) swobodnym ujawnianiu uczucia lęku i niepewności,
8) łatwości asertywnego wyrażania siebie,
9) umiejętności zachowania godności i harmonii w obliczu stresu.

Co mogą zrobić rodzice, by wychować dziecko o wysokim poczuciu
własnej wartości?

Rodzice powinni mieć sami wysoki poziom samooceny, pomóc dziecku
prawidłowo przejść wszystkie etapy rozwoju emocjonalnego, odnosić
się do niego z szacunkiem, akceptować jego myśli, uczucia i wartości,
ustanowić nieopresyjne, ale konsekwentne i negocjowalne granice, mieć
wysokie standardy i wysokie oczekiwania dotyczące zachowania dziecka
oraz nauczyć je praktykowania sześciu ważnych zasad budujących
samoocenę (Nathaniel Branden „Sześć filarów poczucia własnej wartości”).

Te sześć zasad to:
1) praktyka świadomego życia,
2) praktyka samoakceptacji,
3) praktyka odpowiedzialności za siebie,
4) praktyka asertywności,
5) praktyka życia celowego,
6) praktyka integralności osobistej.

Ad. 1. Żyć świadomie oznacza uświadomić sobie wszystko, co ma
znaczenie dla naszych działań, celów i wartości i postępować zgodnie
z tym, co chcemy osiągnąć.
Ad. 2. Samoakceptacja to bycie swoim sprzymierzeńcem, dbanie
o siebie, zrozumienie dla swoich myśli, uczuć, zachowań. Akceptacja to
nie aprobata i nie zwalnia od pracy nad sobą!
Ad. 3. Odpowiedzialność za siebie to kontrola nad własnym życiem,
przeświadczenie, że to ode mnie, a nie od zbiegu okoliczności zależy, jak
będzie wyglądało moje życie, kariera, relacje z ludźmi, poczucie szczęścia.
Ad. 4. Asertywność to bezpośrednie wyrażanie emocji i postaw
w granicach nie naruszających praw i psychicznego terytorium innych osób
oraz własnych, bez zachowań agresywnych, a także obrona własnych praw
w sytuacjach społecznych.
Ad. 5. Życie celowe to umiejętność wybrania kierunku, celu działań
i wykorzystywanie własnych zasobów i zdolności do ich realizacji.
Ad. 6. Integralność to spójność wartości, sądów, standardów, przekonań
z zachowaniami.

Rodzice niszczą poczucie własnej wartości dziecka poprzez nieprawidłowe
komunikaty skierowane do niego:

1. Komunikat karzący (ma wywołać u dziecka poczucie winy lub poczucie
bycia nie w porządku wobec innych): „A nie mówiłam, że się
do tego nie nadajesz”, „po co ci to było”, „większego tumana to ze
świecą szukać”, „jesteś do niczego” itp.

2. Komunikat wyręczająco–opiekuńczy (ma wyrazić pocieszenie
i przejęcie przez dorosłego inicjatywy i działania w celu rozwiązania
problemu), np. w przypadku jedynki z klasówki: „Zaraz ci pomogę,
poczytam, co powinieneś zrobić, napiszę ci to od nowa” lub „Pójdę do
pani, żeby postawiła ci lepszy stopień, więc tak się nie zamartwiaj”.

3. Komunikat strukturalizujący (nie pozwala dziecku samodzielnie
znaleźć rozwiązania, daje gotową receptę na to, co ma zrobić w danej
sytuacji i opis całej sekwencji zachowań polecanych do wykonania, np.
dziecko rozdarło spodnie: „Musisz zdjąć te spodnie, znajdź igłę z nitką
w kolorze spodni, przewróć je na lewą stronę i zaszyj, ale równiutko!”.

Prawidłowy komunikat, budujący poczucie własnej wartości, ma
udzielić wsparcia i towarzyszyć samodzielnemu radzeniu sobie
z problemem, z jakim spotyka się dziecko, oferuje ewentualną pomoc,
której formę i czas określa samo dziecko. Zawiera 3 elementy: odzwierciedlenie
uczuć dziecka, wyrażenie przekonania, że sobie poradzi, wyrażenie
gotowości pomocy: „Widzę, że się zdenerwowałeś. Co teraz
zrobisz? Jeśli chcesz, mogę ci pomóc”.

Sprzymierzeńcem budowania poczucia własnej wartości u dziecka może
być szkoła, jeśli istnieją w niej: poszanowanie godności dziecka, sprawiedliwość,
motywowanie, docenianie, uwaga i dyscyplina.

Wysoka samoocena służy bowiem:
· wsparciu w nauce,
· powstrzymywaniu się przed destrukcyjnymi zachowaniami,
· przygotowaniu do życia.